Dąb Bartek na Święto Drzewa (zdjęcia)

10 października obchodzimy Święto Drzewa. W lasach nie brakuje drzew, leśnicy sadzą je, pielęgnują i wycinają, wszystko w ramach zrównoważonej gospodarki leśnej i zgodnie z potrzebami społecznymi z uwzględnieniem ochrony przyrody. Są jednak drzewa otoczone szczególną opieką i ochroną – to pomniki przyrody. Na terenie RDLP w Radomiu ustanowiono 460 pojedynczych drzew – pomników przyrody, 34 pomnikowe grupy drzew i 1 aleję. Wśród nich jest najsłynniejszy w Polsce dąb Bartek, objęty szeregiem działań ochronnych w ramach projektu „Dąb Bartek. Nasz wspólny znajomy”.
Legendarny dąb, rośnie w Bartkowie na terenie Nadleśnictwa Zagnańsk, RDLP w Radomiu. Od początku XX wieku trwają dyskusje i próby przedłużenia jego istnienia oraz wysiłki dla zachowania go dla przyszłych pokoleń.

W latach 2017-2019 Nadleśnictwo Zagnańsk w ramach projektu ochrony, zachowania i promocji pomnika przyrody dębu Bartka wykonało kompleksowe prace mające na celu ocenę i poprawę zdrowia, warunków wzrostu i statyki oraz zachowanie dla przyszłych pokoleń tego legendarnego drzewa. Pomnik przyrody ma też nowe ogrodzenie, infrastrukturę turystyczną i monitoring z funkcją online. Wydano także kompleksową publikację o dębie Bartku.
Prace wykonano jako przedsięwzięcie wspólne jednostek organizacyjnych Lasów Państwowych finansowane ze środków funduszu leśnego. W działania zaangażowani byli oprócz Nadleśnictwa Zagnańsk, Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych oraz Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Radomiu. Leśnicy korzystali także z doświadczeń poprzedników oraz z wiedzy i umiejętności naukowców oraz praktyków – dendrologów. Wykonano prace konserwacyjne, a wyniki badań i ekspertyz zostały przez Instytut Badawczy Leśnictwa zebrane, przeanalizowane i połączone ze szczegółowymi badaniami zdrowotności i warunków wzrostu drzewa. To ważny krok do wypracowania sposobu postępowania z wiekowymi drzewami, przydatnego dla ratowania innych pomników przyrody.

W 2017 roku na realizację zadań w projekcie wydano 144 tys. zł, które przeznaczono na wykonanie ekspertyz i badań dotyczących stanu zdrowotnego i statyki drzewa, wykonanie ogrodzenia wokół pomnika przyrody, zakup i montaż systemu monitorującego z funkcją online, działania w ramach kampanii promocyjnej (film sferyczny Video 360 stopni, strona internetowa dąbbarteknaszwspólnyznajomy.pl, nagrody w konkursie fotograficznym, wydanie folderu, wykonanie projektu zagospodarowania turystycznego). W 2018 roku wydano 442 tys. zł, w tym wykonano zagospodarowanie turystyczne wokół dębu Bartka oraz przeprowadzono działania ochronne dotyczące stanu zdrowotnego i statyki drzewa (badania tensometryczne pnia, gruntowne prace konserwacyjne przy dębie Bartku, nadzór naukowy nad pracami konserwacyjnymi). Kontynuowano także działania w ramach kampanii promocyjnej (publikacja o dębie Bartku, dodruk folderów, wirtualny spacer, quiz, wystawa). Środki przeznaczono również na wegetatywne rozmnażanie dębu.

Ekspertyzę stanu podpór drzewa wykonali w 2017 roku naukowcy z Katedry Mechaniki Materiałów Politechniki Łódzkiej. Oprócz oceny stanu technicznego ich konstrukcji oraz oceny wartości sił w odciągach linowych określili także zalecenia dotyczące niezbędnych prac, mających na celu poprawę funkcjonalności podpór. Za pomocą tomografu komputerowego firma Ekosystem s.c. z Otwocka przeprowadziła analizę wytrzymałości pnia drzewa. W 2018 roku wykonano prace, których celem było zachowanie sprawności i poprawa funkcjonalności obecnego systemu podpór konarów oraz naciągów w koronie Bartka. Przeprowadzono analizy tensometryczne (naprężenia) drzewa w warunkach naturalnego obciążenia wiatrem przy użyciu zestawu urządzeń TreeQinetic i sprzężonego z nim anemometru. Wykonano także regulację naciągów podpór oraz prace konserwacyjne w obrębie lin stabilizujących koronę Bartka. Podpory zostały pomalowane na kolor zielony. Wymieniono też liny stabilizujące koronę Bartka.
Ważna i pozytywnie oceniana jest nowa, wykonana w stylu nawiązującym do regionu świętokrzyskiego infrastruktura turystyczna przystosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych z tablicami informacyjnymi dotyczącymi wymiarów, porównania z innymi dębami – pomnikami przyrody, potomków oraz kalendarium dębu Bartka.

Interesujące efekty dały działania dotyczące rozmnażania dębu. W Arboretum Leśnym im. prof. Stefana Białoboka w Stradomii przy Nadleśnictwie Syców dąb Bartek rozmnożono wegetatywnie. 400 sadzonek wysadzono w całym kraju dla uczczenia jubileuszu 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości oraz dla upamiętnienia innych ważnych inicjatyw. Ponadto do Gospodarstwa Nasienno-Szkółkarskiego w Nadleśnictwie Daleszyce w roku 2017 i 2018 przekazano kilkadziesiąt żołędzi, z których wyhodowano sadzonki. W 2019 roku urodzaj nasion dębu jest słaby, w przypadku Bartka również.
Działania dotyczące ochrony, zachowania i promocji dębu Bartka są kontynuowane. W 2019 roku przeznaczono 33 tys. zł na wykonanie ekspertyzy i kurtyzacji (przycięcia gałęzi) drzew sąsiadujących z pomnikiem przyrody, dodatkową infrastrukturę turystyczną, utrzymanie obiektu turystycznego i systemu monitorującego online, zakup dodatkowej kamery do monitoringu, wykonanie dodatkowych tablic informacyjnych oraz przegląd instalacji odgromowej.
Gruntowne badania pozwoliły na stwierdzenie, że obecnie dąb Bartek nie wymaga dodatkowych podpór ani innego sposobu zabezpieczenia. Jego stan zdrowia, warunki wzrostu i statyka są monitorowane przez leśników. Zebrane dane oraz ich analiza pozwoliły na poznanie obecnego stanu drzewa, a także sformułowanie propozycji dalszych działań oraz zaleceń konserwatorsko-ochronnych.
Publikacja

Ważnym efektem projektu jest kompleksowa publikacja „Dąb Bartek. Nasz wspólny znajomy”. Opisano w niej najważniejsze aspekty związane z drzewem, w tym historię, publikacje o nim, znaczenie w kulturze, dzieje ochrony, konserwacji i zachowania. Zawarto w niej również najważniejsze informacje dla turystów, kalendarium i bibliografię. Interesującymi elementami są archiwalne zdjęcia, a także nowoczesne infografiki porównujące dąb Bartek z innymi pomnikami przyrody, jego parametry oraz potomków. Publikacja została opracowana przez zespół redakcyjny RDLP w Radomiu w składzie: Paulina Godula, Jacek Koba i Edyta Nowicka. Na pewno będzie uzupełniana i z czasem pojawią się następne jej wersje, zachęcamy więc do przekazywania wszelkich informacji o dębie Bartku.
fot. Edyta Nowicka