W poszukiwaniu Świętego Mikołaja
Wspomnienie liturgiczne św. Mikołaja obchodzone jest w Kościele katolickim 6 grudnia.
W urokliwej świątyni w Szewnie obchodzone jest w sposób szczególny, bo wzniesiona została na chwałę Pana Boga i uczczenia właśnie św. Mikołaja. To wszystko dzieje się w dniu, w którym obdarowujemy się tzw. mikołajkami, a budzące się ze snu dzieci sięgają za poduszkę, by odnaleźć prezenty. No właśnie, czy św. Mikołaj, to ten sam Mikołaj, który przynosi nam prezenty? Skąd się wziął ten święty, a ten drugi, z saniami, skąd ma tyle pieniędzy na upominki? Psychologowie zastanawiają się, jak o obu Mikołajach rodzice mają rozmawiać z dziećmi?
Monika Bryła ? Mazurkiewicz, historyk i regionalista: -Święty Mikołaj kojarzy się nam jako starszy mężczyzna z białą brodą w czerwonym stroju, który wedle legend w okresie Bożego Narodzenia rozwozi prezenty saniami ciągniętymi przez renifery. Według różnych wersji zamieszkuje Laponię lub biegun północny. Grzecznym dzieciom przynosi prezenty, a niegrzecznym rózgę. Wizerunek św. Mikołaja ? starca z brodą w czerwonym płaszczu i czapce – został spopularyzowany na początku lat 30 XX wieku przez koncern Coca -Cola. Stał się komercyjnym symbolem świąt Bożego Narodzenia. Dzięki sprawnej promocji zastąpił w świadomości współczesnych tradycyjny wizerunek św. Mikołaja ? biskupa Miry ? symbolu dobroci, empatii, skromności?
Patron Szewny
Monika Bryła ?Mazurkiewicz, historyk i regionalista, uważa, że kościół w Szewnie, ze swoim położeniem i zabytkami, należy do najpiękniejszych w całym regionie. Mówi, że elementem nierozerwalnie związanym z każdym kościołem, czy to parafialnym i filialnym, jest wezwanie, czyli patrocinium, zwane także tytułem.
-Najczęściej o wyborze świętego patrona decydowało imię fundatora. Nierzadko nawiązywano do miejscowego kultu ? mówi pani Monika. -W przypadku kościoła w Szewnie, o wezwaniu zadecydowało jego położenie. Przez Szewnę przebiegał bowiem w średniowieczu szlak handlowy z Iłży do Opatowa. Jako że św. Mikołaj jest opiekunem kupców, to wzniesiony w Szewnie kościół otrzymał tytuł św. Mikołaja. Najwięcej kościołów pod wezwaniem św. Mikołaja zostało zbudowanych w XIII i XIV wieku, szczególnie w pobliżu targów i szlaków handlowych. Tak też było w przypadku Szewny.
Jak Kozacy uczcili szewieńskiego św. Mikołaja
Obecny kościół w Szewnie jest trzecią z kolei świątynią szewieńską. Monika Bryła ? Mazurkiewicz podkreśla, że pierwszy kościół miał zostać ufundowany w połowie XIII wieku przez biskupa Prandotę. Jego istnienie zostało potwierdzone w 1326, a później w 1440 r. Był to kościół parafi alny, drewniany, poświęcony właśnie czci św. Mikołaja. W I połowie XVII wieku został rozebrany, a w 1652 r. wybudowano nowy, murowany kościół, który również był pod wezwaniem św. Mikołaja. W okresie potopu szwedzkiego, w 1657 r., został on złupiony, podpalony i sprofanowany przez wojska Rakoczego sprzymierzone ze Szwedami.
-Ówczesny kronikarz napisał, że drzwi do zakrystii i kościoła zostały wyrąbane, cyborium i szafka służąca do przechowywania olei świętych ?wyłupane?, ołtarze zniszczone, wszystkie aparaty począwszy od sreber po najdrobniejsze rzeczy zabrane tak, że ksiądz nie miał nawet w co się do mszy świętej ubrać ani co położyć na ołtarz ? opowiada pani Monika. -Została tylko monstrancja i trybularz, a także rzeźba św. Mikołaja. Kronikarz opisuje, że Węgrzy wzięli z ołtarza wielkiego rzeźbioną statuę św. Mikołaja i ?wsadzili w kunę?. Służący w oddziałach Rakoczego Kozacy zabrali jednak rzeźbę i postawili ją z powrotem na swoje miejsce. W ruskim kręgu cywilizacyjnym kult św. Mikołaja był i jest bowiem bardzo silny. Kozacy nie pozwolili na zniszczenie i sprofanowanie figury świętego.
Po potopie szwedzkim świątynia została odbudowana staraniem ks. Jana Kasztulskiego. Ale już w latach 70. XVIII wieku została rozebrana, ponieważ była ?bardzo mała, ciemna, nikczemna, bez grobów, bez kaplic, bez naw bocznych, wieży, facjaty?. Na jej miejscu postawiono nowy kościół, stojący do dziś, fundacji ks. Sebastiana Pisulewskiego, proboszcza szewieńskiego, kanonika opatowskiego i sandomierskiego, zaprojektowany przez ks. Józefa Karsznickiego, ze skasowanego zakonu jezuitów. Trzeci kościół szewieński również otrzymał wezwanie św. Mikołaja. W ten sposób parafi i szewieńskiej od początku patronuje św. Mikołaj.
Figury i obrazy św. Mikołaja ufundowane przez Wielopolskich
Zapewne nie wszyscy wierni podczas mszy w szewieńskiej świątyni od razu spostrzegą, że św. Mikołaj jest w niej wręcz wszechobecny. Monika Bryła ? Mazurkiewicz, która wciela się w rolę kustosza kościoła, od razu wskazuje na obraz św. Mikołaja w owalu w zwieńczeniu ołtarza bocznego św. Józefa, znajdującego się w prezbiterium, dostrzega trzy sceny z życia św. Mikołaja w sklepieniu nawy głównej oraz obrazy przedstawiające św. Mikołaja jako szafarza sakramentów świętych, które usytuowane są w ścianach kaplicy zwanej Sancta Sanctorum.
-W niszach jest 6 obrazów przedstawiających św. Mikołaja udzielającego sakramentów ? pokazuje pani Monika. -Po lewej: chrztu, bierzmowania, pokuty, po prawej: kapłaństwa, małżeństwa i namaszczenia chorych. Ołtarz główny św. Mikołaja, stojący w kaplicy Sancta Sanctorum, ma formę mensy z Arką Przymierza, w otoczeniu dwóch cherubinów. Trójgran znajdujący się z tyłu ołtarza głównego zawiera pozłacaną fi gurę św. Mikołaja z XIV wieku, wykonaną z drzewa i pozłacaną, ofiarowaną przez hr. Wielopolskich, sprowadzoną z Paryża, a także obraz św. Mikołaja, który w lewym dolnym rogu opatrzony jest napisem ?Z. hr. Wielopolski/1929 r.?. Pod obrazem Matki Bożej Częstochowskiej znajdują się z kolei rzeźba św. Mikołaja, monstrancja ze św. Mikołajem i św. Rochem oraz zlokalizowana na terenie cmentarza kościelnego rzeźba św. Mikołaja na postumencie z 1874 r., której fundatorem była Agniska Heroska. Co ciekawe, parafia szewieńska posiada także relikwie św. Mikołaja.
Kim był Święty Mikołaj?
-Informacje na temat św. Mikołaja są bardzo skromne ? wyjaśnia Monika Bryła Mazurkiewicz. -Miał urodzić się ok. 270 r. w Patarze. Według podań po śmierci rodziców odziedziczył znaczny majątek. Dzielił się nim z ubogimi i potrzebującymi. Był przy tym pobożny i miłosierny. W początkach IV w. został biskupem Miry w Azji Mniejszej.
Zmarł ok. 345 lub 352 r. Po śmierci był spontanicznie czczony przez wiernych. Gdy w 1087 r. Mira została opanowana przez Arabów, kupcy włoscy przenieśli relikwie św. Mikołaja do Bari, w południowych Włoszech. Postać św. Mikołaja otaczają niezliczone legendy i podania, z których wynika, że był wzorem dobroci i troski, osobą pełną miłosierdzia. Jedna z legend mówi, że cały swój majątek rozdał biednym. Zasłynął jako cudotwórca, ratując żeglarzy i miasto od głodu. Odwagą i sprawiedliwością wykazał się ratując od śmierci niesłusznie skazanych urzędników cesarskich, niesprawiedliwie uwięzionych oficerów, młodzieńców skazanych na śmierć. Wskrzesił trzech młodzieńców zabitych za nieuregulowanie rachunku za nocleg w gospodzie. Św. Mikołaj należy do najpopularniejszych świętych zarówno w Kościele zachodnim, jak i wschodnim. Jest patronem: bednarzy, wytwórców guzików, cukierników i piekarzy, dzieci, panien, młodych małżeństw, gorzelników i piwowarów, jeńców, notariuszy, kancelistów parafi alnych, kierowców, kupców, marynarzy, rybaków i żeglarzy oraz flisaków, młynarzy, uczonych i studentów, obrońców wiary przed herezją, pielgrzymów i podróżnych, sędziów i więźniów, strażników, sprzedawców perfum, wina, zboża i nasion, złodziei i morderców, pojednania Wschodu i Zachodu, a także Rosji, Grecji, Albanii, Antwerpii, Bari, Berlina, Chrzanowa, Głogowa, Miry, Moskwy, Nowogrodu. Jego wizerunek widnieje w herbie Dubiecka i powiatu chrzanowskiego oraz w dawnym herbie Chrzanowa. W ikonografii św. Mikołaj przedstawiany jest z brodą, w szatach biskupa rytu łacińskiego lub greckiego, z mitrą i pastorałem. Najczęściej w jednej ręce trzyma księgę, a drugą wykonuje gest błogosławieństwa. Atrybutami św. Mikołaja są: anioł z mitrą, chleb, troje dzieci lub młodzieńców w cebrzyku, kotwica i okręt, księga, trzy złote kule na księdze, trzy jabłka, trzy sakiewki; pastorał trzymany w ręku, tarcza z napisem ? ?któż jak Bóg?.
Legendy o św. Mikołaju
Malowidła na sklepieniach kościoła w Szewnie przedstawiają sceny z życia św. Mikołaja, układające się w legendy.
-Legenda o trzech córkach, które ojciec ? mieszkaniec Patary chciał sprzedać do domu publicznego, opowiada o Młodym Mikołaju, jeszcze przed wyborem na biskupa, który miał chciwego i bogatego sąsiada, drwiącego z pobożności świętego ? opowiada pani Monika. -Bóg ukarał sąsiada i sprawił, że stracił majątek oraz popadł w skrajną biedę. Gdy nie miał już z czego utrzymać rodziny, postanowił sprzedać swoje trzy córki do domu publicznego, ponieważ nikt nie chciał ich poślubić bez otrzymania stosownego posagu. Mikołaj, po długich rozważaniach tekstów Pisma Świętego i modlitwie, postanowił pomóc dziewczętom i uchronić je przed hańbą. Ukradkiem, pod osłoną nocy, zostawił im mieszki wypełnione złotem na posag. Gdy sąsiad dowiedział się skąd pochodzą tajemnicze pieniądze, zawstydzony podziękował Mikołajowi i postanowił zmienić swoje życie na zgodne z przykazaniami.
Legenda o uratowaniu trzech żołnierzy skazanych na śmierć opowiada o tym, jak cesarz Konstantyn wysłał morzem z Konstantynopola wojsko, aby stłumić bunt we Frygii. Oddziały przybyły do portu Andriake, nieopodal Miry, po czym splądrowały miasto. Po opanowaniu zamieszek lokalny prefekt za nadużycia skazał na śmierć trzech żołnierzy. Biskup udowodnił niewinność mężczyzn i w ostatniej chwili powstrzymał miecz katowski.
Trzecia scena z życia św. Mikołaja przedstawia go jak nawraca grzeszników ? złodziei i wstrząsa ich sumieniami.
Na ?Szlaku Św. Mikołaja?
Oddział Świętokrzyski PTTK w Kielcach opracował szlak św. Mikołaja, a właściwie wykaz miejsc kultu św. Mikołaja i ustanowił Odznakę Turystyczną ?Szlakami Świętego Mikołaja?. W ten sposób chce zachęcić wszystkich do uprawiania turystyki kwalifikowanej w kraju, a także poza jego granicami, gdzie szczególnie był szerzony kult św. Mikołaja. Odznaka posiada trzy stopnie: złoty, srebrny i brązowy. Zdobywanie odznaki polega na zwiedzaniu miejscowości i miejsc odosobnionych, gdzie znajdują się kościoły św. Mikołaja, kaplice, pomniki, figury, obrazy, ulice, miejsca związane z kultem św. Mikołaja. To niesłychane, ale na terenie województwa świętokrzyskiego zostały zlokalizowane 73 miejsca i miejscowości związane z kultem św. Mikołaja. W tej liczbie są 23 kościoły (Baćkowice, Bejsce, Bolmin, Brzegi, Chełmce, Czermno, Dębno, Gierczyce, Imielno, Jankowice, Kiełczyna, Końskie, Kozłów, Lisów, Łoniów, Małoszów, Oksa, Skotniki, Solec Zdrój, Stary Korczyn, Szewna, Zborówek, Zemborzyn Kościelny), 1 cerkiew (Kielce), kapliczka w Łysogórach, figura w Chrobrzu oraz 8 miejscowości, gdzie kościoły już nie istnieją bądź zmieniły patrona. W granicach województwa obecne są trzy diecezje. W diecezji kieleckiej znajduje się 15 parafi i pw. św. Mikołaja, w sandomierskiej 8 i w radomskiej 11.
