Świat u stóp Krzemionek

Narodowy Komitet Dziedzictwa złożył w Centrum Światowego Dziedzictwa UNESCO (WHC), podpisany przez wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Magdalenę Gawin, wniosek o wpisanie neolitycznych kopalni krzemienia w Krzemionkach na Światową Listę Dziedzictwa.

Obszerny, bogato ilustrowany wniosek zawiera charakterystykę i znaczenie kopalni neolitycznych dla światowego dziedzictwa. Jest zatytułowany ?Krzemionki Prehistoric Striped Flint Mining Region. World Heritage Nomination?. Liczy 394 strony druku i został przygotowanym przez Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Świętokrzyskim, wspólnie z Narodowym Instytutem Dziedzictwa z Warszawy. Prace nad przygotowaniem wniosku trwały od wiosny 2015 r. Przypomnijmy tylko, że w grudniu 2016 roku neolityczne kopalnie krzemienia znalazły się na polskiej liście informacyjnej UNESCO.

Wniosek przygotowany został w wersji angielskiej. 19 stycznia został przedłożony w Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego, a 29 stycznia podpisany przez wiceminister, prof. Magdalenę Gawin. Został złożony w Paryżu przez przedstawicieli Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Do 1 marca br., po zarejestrowaniu wniosku, ocenie jego kompletności i przekazaniu do właściwych  organizacji doradczych, dowiemy się, czy jest kompletny czy nie. Miejmy nadzieję, że tak. Wnioski, które są niekompletne nie są bowiem przekazywane do oceny organizacjom doradczym. Jeżeli wniosek jest niekompletny, państwo - strona zostanie poinformowane o brakach, tak aby do 1 lutego następnego roku mogło je uzupełnić, co umożliwi rozpatrzenie wniosku podczas następnego cyklu. Wnioski kompletne są przekazywane do oceny właściwym organizacjom doradczym. Zakładamy optymistyczny scenariusz, że 1 marca sekretariat poinformuje nasz rząd o otrzymaniu wniosku i o tym, że został uznany za kompletny. Otworzy to trwającą do maja 2019 roku ocenę merytoryczną kandydatury Krzemionek przez organizacje doradcze, a ostateczne głosowanie nad wpisem Krzemionek na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO nastąpi podczas sesji komitetu światowego dziedzictwa w Bahrajnie w lipcu 2019 roku.

Co zawiera wniosek? Jego przygotowaniem zajmował się ekspert ds. UNESCO, Bary Gamble. Przygotowywany został dla dobra seryjnego, składający się z kilku komponentów. Poza Krzemionkami są to sąsiadujące z nimi prahistoryczne pola eksploatacyjne ?Borownia? w Rudzie Kościelnej i ?Korycizna? w Wojciechówce oraz posiadająca liczne związki z górnictwem krzemienia osada neolityczna na wzgórzu ?Gawroniec? w Ćmielowie. Celem było przedstawienie zespołu obiektów, stanowiących połączenie górnictwa z osadnictwem. Na obszarze tym zadokumentowano ślady zniszczeń oraz zlokalizowano kilka niewidocznych już na powierzchni szybów górniczych wraz z towarzyszącymi im prehistorycznymi hałdami gruzu wapiennego wydobytego w trakcie drążenia szybów o kilkumetrowej głębokości. Zebrano pozostałości po prehistorycznej obróbce krzemienia w postaci ponad 6 tys. okazów różnych odpadków produkcyjnych, a wśród nich kilkanaście interesujących narzędzi i ich półwytworów. Pierwsze naukowe podsumowanie tych prac zostanie przedstawione na ?Drugim Krzemionkowskim Seminarium Archeologicznym. Wiosna 2018?, które odbędzie się w Muzeum Archeologicznym i Rezerwacie Krzemionki w dniach 23 i 24 marca.

Działania, związane ze złożeniem wniosku w Paryżu, kończą dopiero pewien etap starań Krzemionek o uznanie światowe. Tak, jak w przypadku cieszących się już wpisem Kopalni rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach, Krzemionki czekają liczne wizyty studialne agendy UNESCO. Nikt już nie kwestionuje zasadności wpisania naszych neolitycznych kopalni na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Prace zmierzają obecnie do ustalenia, czy jesteśmy w stanie zgodnie z wytycznymi odpowiednio chronić, konserwować, zarządzać i finansować funkcjonowanie Krzemionek. Niezbędne w tej materii stają się konsultacje z władzami samorządowymi, a także innymi instytucjami.

Lista Światowego Dziedzictwa przedstawia różnorodność kulturalną i bogactwo natury wszystkich regionów świata. Uznanie przez społeczność międzynarodową istnienia dziedzictwa wspólnego dla całej ludzkości stanowi istotę UNESCO, zaś jej oryginalność polega na połączeniu pojęć kultury i natury. Tożsamość kulturowa narodów i społeczności kształtuje się bowiem w określonym środowisku naturalnym, a krajobraz często jest inspiracją do tworzenia dzieł architektury. Wreszcie zachowane w stanie pierwotnym zespoły przyrodnicze to świadectwa warunków, w jakich powstawała nasza cywilizacja. Stąd na Liście Światowego Dziedzictwa znajdują się zarówno zabytki architektury i zespoły budowlane, jak i pomniki przyrody lub formacje geologiczne i fizjograficzne, a także miejsca zabytkowe ? wspólne dzieła człowieka i przyrody. Szczególną opieką, którą tym miejscom na swoim terytorium mają zapewnić rządy, ma je chronić przed zniszczeniem i umożliwić ich zachowanie w możliwie niezmienionej postaci dla przyszłych pokoleń.

Przed nami okres jak najlepszego przygotowania Krzemionek do zwiedzania przez turystów, które na pewno nasili się po przyjęciu wniosku przez Paryż. Możemy tylko ubolewać, że pozyskanie środków zewnętrznych na modernizację pod kątem Krzemionek nastąpiło tak późno, ale neolityczne kopalnie w opinii Urzędu Marszałkowskiego nie zasługiwały na wsparcie bardziej, niż? domy kultury. Opóźnienie prac modernizacyjnych wynosi wiec około dwa lata. Obecnie rozpoczynają się prace nad poprawą infrastruktury technicznej i usługowej. Jednocześnie trwać będzie lobbing i rozmowy wspierające wniosek ze strony państwa. Modernizacja Krzemionek za 11 mln zł odbywać się będzie pod dyktando konserwatora zabytków. W przypadku kopalni w Tarnowskich Górach samo złożenie wniosku spowodowało wzrost turystów o 30%.

Krzemionki, w których prześledzić można  większość pradziejowych technik pozyskiwania krzemienia, od najprostszych jam, po duże, skomplikowane kopalnie będące szczytowym osiągnięciem pradziejowej techniki górniczej, w najbliższym czasie czekają kolejne wyzwania. Muszą bowiem zabiegać także o dodatkowe środki zewnętrzne na promocję i kolejne badania naukowe. Wydaje się, że niezbędne też będzie utworzenie instytucji naukowej przy muzeum. Dotychczasowe badania utwierdzają wszystkich, że na naszym terenie w okresie prehistorycznym przez wiele tysięcy lat funkcjonowało prawdziwe zagłębie górnicze. Struktury geologiczne na naszym terenie dawały wówczas ludziom dobry surowiec. Wszyscy wiedzieli, że to tu wydobywa się najlepszy krzemień. Na naszym terenie występowały, począwszy od końcówki epoki kamienia, najstarsze kopalnie paleolityczne krzemienia czekoladowego, a później już w neolicie i epoce brązu kopalnie krzemienia pasiastego. Mówimy obecnie o wpisie kopalni w Krzemionkach na listę UNESCO, ale cały teren tego zagłębia górniczego w całości zasługuje na ochronę. Archeolodzy głośno już mówią o tym, że powinien powstać Park Kulturowy Doliny Kamiennej, który chroniłby wspomniane zagłębie górnicze.

Czasowi poszukiwań nowych rozwiązań powinna więc towarzyszyć dyskusja, nie tylko jak najlepiej promować, ale i jak dalej chronić i badać neolityczne kopalnie krzemienia. Dlaczego? Bo wszystkich tych zadań, choćby z powodów finansowych, nie będzie w stanie udźwignąć powiat ostrowiecki, jako organ prowadzący muzeum.

fot. K.Pęczalski