Refleksje nad panoramą miasta Ostrowca Świętokrzyskiego

W ostatnim czasie rozgorzała w mieście dyskusja na temat panoramy Ostrowca Świętokrzyskiego i ładu przestrzennego.
Spowodowała ją najnowsza inwestycja w mieście, a mianowicie budowa mostu na Alei 3. Maja, której zarządcą jest Świętokrzyski Zarząd Dróg Wojewódzkich w Kielcach.
Zdaniem urbanistów i architektów most w tym projekcie mógł powstać w każdym innym miejscu, tylko nie na alei, bowiem zaburza ład urbanistyczny miasta, którego głównym obiektem, tzw. dominantą przestrzeni miejskiej, jest wzgórze z kolegiatą.
-Panorama Ostrowca Świętokrzyskiego ze wzgórz Wyżyny Opatowskiej i doliny rzeki Kamiennej, a więc od strony południowej jest nie tylko wyjątkową charakterystyką, ale także tożsamością miasta. To nasze dziedzictwo, wartość sama w sobie - podkreśla Zbigniew Pękala, krajoznawca i urbanista, przewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrowieckiej.
Miasto powstało na wzgórzach nad doliną rzeki Kamiennej, ciągnącej się od zachodu ku wschodowi. Nie tylko mieszkańcy miasta i okolic, ale także przejeżdżający przez Ostrowiec zachwycają się jego malowniczością.

Dziedzictwo Szyllera i Felińskiego
-Mało kto wie, że tę charakterystykę krajobrazu,walory położenia i urbanistyczną strukturę miasta w jego programowaniu wykorzystali: architekt Stefan Szyller i urbanista Roman Feliński. Obaj dostrzegli wartości kulturowe i krajobrazowe miasta i na nich oparli swoje projekty. Architekt Szyller zaprojektował kościół z wyniosłą wieżą na staromiejskim wzgórzu, dominujący w krajobrazie miasta i rozległej okolicy, Feliński zaś wachlarzem ulic wychodzących ze staromiejskiego Rynku rozwinął perspektywę miasta - akcentuje Zbigniew Pękala. -Mówimy o okresie międzywojennym, szczególnym dla Polski, bowiem po rozbiorach, regiony i miasta często zaniedbane, szczególnie te w zaborze rosyjskim zaczęły się odradzać. Tworzono nowe plany ich zagospodarowania. Zwracano się ku tradycji i wartościom. Architekci i urbaniści, w oparciu o nowe formy zabudowy, nowe trendy przystąpili do projektowania przestrzeni miejskiej.
Stefan Szyller był znanym warszawskim architektem i konserwatorem zabytków. Zaprojektował m.in. gmach Politechniki Warszawskiej, bramę Uniwersytetu Warszawskiego, kościół Zmartwychwstania Pańskiego w Warszawie. Według jego projektu rozbudowano i przebudowano w stylu  neobarokowym kolegiatę św. Michała w Ostrowcu Świętokrzyskim. Do lat 20. XIX wieku kościół nie był zbytnio eksponowany w przestrzeni miejskiej. Dzięki Szyllerowi mamy piękną bryłę kościoła z okazałą wieżą. Kolegiata od prawie stu lat niepodzielnie góruje nad miastem i okazale prezentuje się w szerokiej panoramie Ostrowca z doliny rzeki Kamiennej. 

Roman Feliński przystąpił do prac nad planem zabudowy Ostrowca nad Kamienną na początku lat 30. ubiegłego wieku.
-Osią jego projektu stało się centrum miasta z Rynkiem i przebudowanym przez Szyllera kościołem na wzgórzu oraz szeroka panorama starego miasta widoczna od strony południowej z doliny rzeki Kamiennej i Wyżyny Opatowskiej – podkreśla Zbigniew Pękala.
–Feliński szyllerowską kolegiatę uznał za dominantę w przestrzeni miasta. Dostrzegł też inną zaletę staromiejskiego układu przestrzennego Ostrowca – jego układ ulic wychodzących promieniście z Rynku: ul. Starokunowską w kierunku Kunowa, ul. Iłżecką w kierunku miasta Iłża; ul. Siennieńską w kierunku Sienna - ul. Solecką, późniejszą Bałtowską, dziś Wardyńskiego w kierunku Solca; ul. Denkowską w kierunku Denkowa.
Powiązał też ze starym miastem osadę fabryczną Klimkiewiczów – obecne osiedle Hutnicze, reprezentacyjną ulicą – Aleją 3. Maja. W uzupełnieniu wachlarza ulic odchodzących od Rynku dla zachowania symetrii i ich rozłożenia, dodał nową ulicę – ulicę Sienkiewicza.
Feliński dostrzegł też, że w osiach perspektyw każdej z ulic wychodzącej z Rynku widać cały szyllerowski kościół lub jego wieżę, toteż nowo projektowana ulica Sienkiewicza zachowuje też tę charakterystykę.
Planujmy z refleksją
-Uważam - podkreśla Zbigniew Pękala - że kolejne pokolenia ostrowczan nie udźwignęły zadania zachowania panoramy Ostrowca i jego przestrzennej wizji, stworzonej przez cenionych w kraju: architekta Stefana Szyllera i urbanistę Romana Felińskiego. Dlaczego i w jakim celu, od dziesiątków lat burzy się przepiękną panoramę miasta z ekspozycją na kościół św. Michała Archanioła oraz porządek  urbanistyczny Alei 3. Maja. Najpierw w osi ekspozycyjnej kościoła wybudowano przy alei wielopiętrowy hotel, pierwotnie Gromada,  obecnie Accademia, a później pojawiły się elementy reklamy obiektów handlowych przy zbiegu Alei 3. Maja i ulicy Kilińskiego, które wprowadziły przestrzenny chaos i przysłoniły
naturalną dominantę, bryłę kolegiaty. Obecnie powstaje kolejny obiekt, most na rzece Kamiennej, wyjątkowo konkurencyjny dla panoramy miasta i struktury urbanistycznej Alei 3. Maja. Pylony mostu zasłaniają skarpę  staromiejskiego wzgórza i dominującą nad miastem Kolegiatę Św. Michała Archanioła. Przez „ciasny” most – pozbawiony przejść dla pieszych i „wtłoczenie” w aleję ciągu drogi kołowej zburzony został promenadowy  charakter Alei 3. Maja.
-To niedopuszczalne –twierdzi Zbigniew Pękala. Poprzez łamy „Gazety Ostrowieckiej” publicznie protestuję, przeciwko ignorancji urbanistycznej. Nie można projektować takich obiektów bez niezbędnej analizy struktury przestrzennej i funkcjonalnej miasta. Podwieszony pylonowy most pewnie w innej lokalizacji byłby ozdobą miejsca i miasta, lecz tej jego funkcji nie da się usprawiedliwić w Ostrowcu Świętokrzyskim w ciągu Alei 3 Maja. 

Pamiętajmy o wartościach
-Tak Szyller, jak i Feliński w sposób perfekcyjny wyeksponowali dziedzictwo przyrodnicze i kultowe, a także walory krajobrazowe naszego miasta – twierdzi Zbigniew Pękala. – Można, oczywiście, zazdrościć Warszawie panoramy uwiecznionej na obrazach Canaletta, czy Paryżowi promienistego układu ulic wyprowadzonych z Placu du Trocadero, czytelnie prezentujących się z wieży Eiffla. Ale my też mamy własną, piękną panoramę miasta i wyjątkowy jego układ urbanistyczny. Toteż o wartości te powinniśmy dbać ze szczególną rozwagą i pieczołowitością i chronić je przed lokalizacjami obiektów burzących te wartości, nasze dziedzictwo i tożsamość. 
Fot. Zbigniew Wacław Pękala