Neolityczna osada krzemionkowskich górników nareszcie doceniona. Gawroniec zabytkiem

Świętokrzyski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Kielcach wydał decyzję o wpisie do rejestru zabytków archeologicznych województwa świętokrzyskiego nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów wielokulturowego kompleksu osadniczego w obrębie stanowiska archeologicznego „Gawroniec” w Ćmielowie. Ma to niebagatelne znaczenie przy staraniach o wpis Krzemionkowskiego Regionu Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Decyzja w tej kwestii powinna zapaść już w połowie 2019 roku.
Obiekt na Gawrońcu stanowi największą i najlepiej zachowaną na naszych terenach osadę z czasów krzemionkowskich. Obiekt, na którym znajduje się krzemieniarska osada produkcyjna kultury pucharów lejkowatych sprzed około 5 tysiąca lat, położony jest na kilkunastu działkach na terenie gminy Ćmielów. Ten wspaniały zespół stanowisk archeologicznych datowany jest na około 3900 p.n.e do 1600 lat p.n.e. Na powierzchni pojawiają się materiały z neolitu, ponieważ rolnictwo jest tu bardzo intensywne do dziś, z uwagi na wspaniałe warunki klimatyczne i żyzne ziemie. Nasi rolnicy są świadomi wartości archeologicznej tego terenu i współpracują z badaczami i służbami konserwatorskimi, informując o znalezionych w bruzdach garnkach, grobach, kamieniach i krzemiennych narzędziach.
Gawroniec ma charakterystyczną formę terenową dominującą nad Ćmielowem. Położony jest około 30 metrów nad dnem doliny Kamiennej, liczy 600 metrów długości i około 400 metrów szerokości. Przy wniosku o wpis na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO zaproponowano obszar 16,4 hektara.
Odkrywcą stanowiska na Gawrońcu był w latach dwudziestych XX wieku nauczyciel z Ostrowca Świętokrzyskiego, Zdzisław Lenartowicz. Wielokrotnie obiekt ten penetrował Stefan Krukowski. To jednak Zofia Podkowińska, badając w latach 1948—1954 osadę neolityczną, przynależną do ludności kultury pucharów lejkowatych, stwierdziła, że w Ćmielowie, na gruntach zwanych Pałygą i Gawrońcem, mieszkali dawni górnicy. I tam odkryto warsztaty krzemieniarskie, a w jamach z paleniskami i piecami mnóstwo resztek jedzenia, kości zwierząt. Garnki i naczynia wypalane z gliny były nieraz ozdabiane głowami baranów, rysunkami postaci ludzkich i zwierzęcych. Osady takie, jak ta na Gawrońcu, powstawały i zamierały w różnym czasie. Tak samo i różne partie terenów górniczych musiały być nie w tych samych czasach eksploatowane. Duża liczba odpadków z obróbki krzemienia pasiastego świadczy o roli, jaką odgrywali mieszkańcy osady na Gawrońcu w przetwórstwie i dystrybucji surowców. Produkowano tu bowiem zarówno masywne ostrza siekier, jak i długie wióry krzemienne służące do produkcji noży i sierpów.
W świetle najnowszych badań i datowania za pomocą radioaktywnego izotopu węgla C14, osada na Gawrońcu funkcjonowała przez 250 lat, między 3500, a 3200 rokiem p.n.e.

fot. A.Jedynak – “Krzemionkowski Region Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego – Plan zarządzania”