Przewodnicy świętokrzyscy w stulecie odkrycia Krzemionek. Zapraszają na niezwykły w tym roku Rajd Krzemionkowski

Jak poinformowali nas członkowie Zarządu Koła Przewodników Świętokrzyskich PTTK przy Oddziale Świętokrzyskim PTTK im. Stanisława Jeżewskiego w Ostrowcu Świętokrzyskim tegoroczna VII edycja Rajdu Krzemionkowskiego, który miał do tej pory charakter wycieczek krajoznawczych, w związku z jubileuszem 100- lecia odkrycia Krzemionek będzie miał tym razem charakter sesji naukowej, podczas której 29 lipca o godz. 11 w Ostrowieckim Browarze Kultury naukowcy z UMCS w Lublinie oraz  Państwowego Instytutu Geologicznego w Kielcach w szerszym zakresie przybliżą dokonania Jana Samsonowicza, wybitnego naukowca, ostrowczanina. Natomiast autor monografii ,,Krzemionki Opatowskie" - monument prahistorii Europy, ostrowczanin Jerzy Tomasz Bąbel, przybliży aspekty życia ludzi w neolicie. W drugi dzień Rajdu, 30 lipca o godz. 8 z parkingu ZDK ruszy wycieczka krajoznawcza na trasie Ostrowiec Świętokrzyski - Ożarów - Annopol - Świeciechów- Zawichost- Janików - Chałupki - Krzemionki - Ostrowiec Świętokrzyski. Jej uczestnicy odwiedzą miejsca związane z pracami geologicznymi, które prowadził Jan Samsonowicz. 

Data 19 lipca 1922 roku jest niezwykła dla Krzemionek, bo to od niej rozpoczyna się droga do uzyskania statusu dziedzictwa UNESCO. Tego dnia, podczas prac terenowych, które prowadził Jan Samsonowicz w celu opracowania i wykonania mapy geologicznej powiatu opatowskiego na polach wsi Magoń - obecnie Magonie, zobaczył pas ziemi "usłany gęsto dołkami". Po zapoznaniu się z charakterem podziemnych chodników i wyrobisk oraz po rozmowach z miejscową ludnością, która trudniła się wypalaniem wapna w wapiennikach, był pewien, że są to prehistoryczne kopalnie krzemienia.

?php>

Krzemionki, fragment prehistorycznego pola górniczego. Ze zbiorów PMA?php>

?php>

Jan Samsonowicz był pierwszym naukowcem, który docenił wartość odkrycia i zaapelował o roztoczenie opieki nad unikatowym zabytkiem. O swoim okryciu Jan Samsonowicz powiadomił przyjaciela, archeologa Stefana Krukowskiego, który w 1923 roku wspólnie ze swoim uczniem Zygmuntem Szmitem dotarli do Krzemionek. W czasie kilkudniowego pobytu i penetracji terenu obaj archeolodzy zebrali kilka skrzyń artefaktów.

Jak się okazało, odkrycie prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach żywo zainteresowało ostrowieckich krajoznawców skupionych w  Oddziale Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, który powstał 13 września 1913 roku i po zawierusze I wojny światowej, jesienią 1924 wznowił swoją działalność. We wrześniu 1925 z inicjatywy Mieczysława Radwana przy wsparciu finansowym Oddziału PTK zorganizowano wyprawę naukową do neolitycznych kopalni krzemienia. Badaniami kierował Józef Żurowski - Państwowy Konserwator Zabytków Prehistorycznych Okręgu Zachodnio - Małopolskiego. W tej wyprawie uczestniczył również Jan Samsonowicz. Podczas prac odgruzowano 7 szybów i zapoznano się z obszarem pola górniczego, gdzie naliczono ponad 500 szybów. Zgromadzone podczas wyprawy eksponaty dały początek zbiorom tworzącego się muzeum przy Oddziale PTK. Niestety, odgruzowane podczas tej ekspedycji naukowej podziemia zostały przez miejscowych wapiennikarzy zniszczone.

?php>

Krzemionki, fragment wyrobiska odsłoniętego przez J. Żurowskiego. Fot. Tadeusz Rekwirowicz 1926?php>

?php>

Jasnym się stało, że najpilniejszy problem to stworzenie rezerwatu archeologicznego i jego ochrona wobec postępujących zniszczeń. Już w 1926 roku Mieczysław Radwan był propagatorem idei utworzenia w Krzemionkach rezerwatu archeologicznego. Ostrowiecki Oddział Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego opracował plan przyszłego rezerwatu. W artykule "O Krzemionkach Opatowskich", który ukazał się w 1926 roku na łamach organu PTK, miesięcznika "Ziemia", Mieczysław Radwan tak pisał o Krzemionkach:

"Pierwszy odruch to zabezpieczyć od zagłady ten zabytek, odbudować go, udostępnić dla zwiedzających. Żywa fantazja rysowała przed nami obraz wielotysięcznych rzesz turystów z całego świata, którzy przyjadą zwiedzać pracownie przedhistoryczne i podziwiać inteligencję ówczesnego górnika".

W 1926 Ostrowiecki Oddział PTK opracował plan przyszłego rezerwatu. Ważnym wydarzeniem wpisującym się w działania ostrowieckich działaczy PTK było Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 6 maja 1928 roku o opiece nad zabytkami. Pozwalało to na podejmowanie badań i ochronę zabytków, które znajdowały się na terenach prywatnych. W 1929 utworzono na Krzemionkach rezerwat archeologiczny. Teren częściowo został wykupiony z rąk prywatnych, ogrodzony i  zatrudniono stałego strażnika rezerwatu. Wysiedlenie na inne tereny mieszkańców wsi Krzemionki z obszaru kopalni i terenów przyległych rozpoczęte w 1929 zakończono dopiero w latach 60-tych XX wieku. Jest to do dziś jedyny przypadek w Polsce, kiedy dla dobra stanowiska archeologicznego przesiedlono całą wieś.

Znaczącą rolę w poznanie i ochronę neolitycznych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach odegrali ostrowieccy krajoznawcy po II wojnie światowej. W 1960 roku opiekę i użytkowanie rezerwatu przejął Ostrowiecki Oddział PTTK. Dokładnie 1 czerwca 1969 Oddział PTTK w Ostrowcu Św. przejął obsługę ruchu turystycznego po neolitycznych kopalniach krzemienia pasiastego. Zwiedzającym udostępniono 2 szyby oraz zbiory muzealne zgromadzone w niewielkim pawilonie. Dla bezpieczeństwa zwiedzających zapewniono: hełmy, kombinezony, lampki górnicze. W 1971 zorganizowano kurs przewodników na teren miasta i okolice oraz Muzeum Archeologicznego w Krzemionkach. Od 1979 roku administratorem terenu Krzemionek jest Muzeum Historyczno-Archeologiczne w Ostrowcu Św.  11 czerwca 1985 nastąpiło otwarcie pierwszej podziemnej trasy turystycznej. 6 lipca 2019 Krzemionkowski Region Prehistorycznego Wydobycia Krzemienia Pasiastego został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Pomysł organizacji Rajdu Krzemionkowskiego zrodził w czasie przygotowań do "Krzemionkowskich Spotkań z Epoką Kamienia" w 2016 roku.