Pamiątkowy Krzyż w Mychowie
W samym sercu Mychowa, wsi o średniowiecznej proweniencji, stoi kościół parafialny pw. św. Barbary.
Z góry spogląda na niego kamienny krzyż na postumencie, obwiedziony drewnianym płotkiem. Przypomina on po dziś dzień o istnieniu w tym miejscu drewnianego kościoła parafialnego.
Kiedy powstał ów kościół, jak wyglądał, jak długo był czynny? Odpowiedzi na te pytania znajdziemy w źródłach historycznych: wizytacja kościelnych i inwentarzach.
Najstarszy znany nam zapis dotyczący kościoła w Mychowie znajdujemy u księdza Jana Długosza w pomnikowym dziele ?Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis?, czyli Księdze dobrodziejstw? lub też Księdze beneficjów diecezji krakowskiej. Informacja przez niego podana jest niestety bardzo lakoniczna. Ks. Jan Długosz wspomina jedynie o istnieniu we wsi Mychowie kościoła parafialnego. Nie podaje ani jego wezwania, ani rodzaju materiału z którego został postawiony. Dowiadujemy się za to, że kościół miał własne pola i łąki. Otrzymywał dziesięcinę snopową i konopną z łanów kmiecych, z ogrodów i z posiadłości rycerskiej. Sama zaś wieś Mychów stanowiła wówczas własność Marcina Mychowskiego herbu Rawa.
Znacznie więcej szczegółów o mychowskim kościele dostarczają późniejsze wizytacje. Pozwalają one również określić jego datację. Anna Adamczyk autorka katalogu ?Kościoły drewniane w województwie kieleckim? wydanego w 1998 r., powołując się na wizytację z 1597 r. podaje, że kościół mychowski został ufundowany w 1230 r. przez biskupa krakowskiego Wisława, a erekcja parafii nastąpiła prawie 100 lat później, w 1325 r.
Wizytacje z 1610 r. i 1727 r. informują, że mychowski kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Ewangelisty i św. Katarzyny był obiektem drewnianym i posiadał zakrystię umiejscowioną z boku prezbiterium.
Wizytacje z 1738 r. i 1747 r. podają, że kościół drewniany pod wezwaniem św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy (z wezwania świątyni znika św. Jan Chrzciciel), konsekrowany w 1230 r., był zbudowany z drewna na planie kwadratu. Wznosił się na fundamentach z kamienia. Nakryty był dachem z gontów. Posiadał zakrystię. Każda ze ścian miała po jednym oknie. Wewnątrz obiektu była kamienna posadzka. Od strony północnej kościół posiadał kaplicę poświęconą św. Antoniemu. Po stronie zachodniej był chór. W kościele znajdowała się także ambona i chrzcielnica. Nie było natomiast stałego konfesjonału.
Kościół miał trzy ołtarze: ołtarz główny (pierwotny) oraz dwa boczne (pochodzące z późniejszego okresu). Ołtarz główny posiadał mensę kamienną niekonsekrowaną i starodawny drewniany wystrój. Znajdował się w nim wizerunek św. Katarzyny, głównej patronki kościoła i parafii. Jeden z ołtarzy bocznych był umieszczony w kaplicy św. Antoniego, drugi ?pod amboną?. Ten posiadał wizerunek Najświętszej Maryi Panny. Oba ołtarze boczne miały drewniane mensy.
Przy wejściu do kościoła stała dzwonnica, zbudowana z drągów stojących na podmurówce z cegły.
Na początku XVIII w. kościół mychowski był bardzo zniszczony. Konstrukcja zbutwiała, a ściany groziły zawaleniem. W 1745 r. częściowo odnowiono świątynię, ale prace te miały jedynie charakter zachowawczy. Obiekt był bowiem w złym stanie i wymagał całościowej renowacji.
W tej sytuacji ks. proboszcz Smagłowski podjął decyzję o budowie nowego kościoła ? murowanego. Stanął on w 1772 r. Znaczny udział w dziele jego budowy miała Zofia Bidzińska, ówczesna dziedziczka Mychowa, która uważana jest za fundatorkę świątyni. Na miejsce budowy nowego kościoła wybrano, miejsce u podnóża góry, na której stał dotychczasowy. 24 sierpnia 1788 r. został on konsekrowany pod wezwaniem św. Barbary Panny Męczenniczki przez ks. bpa Wojciecha Boxa Radoszewskiego, sufragana diecezji krakowskiej. Przy okazji tej uroczystości ks. biskup poświęcił wielki ołtarz i umieścił w nim relikwie świętych męczenników: Marka i Marcelina. Na rocznicę poświęcenia kościoła wyznaczył pierwszą niedzielę po Wniebowzięciu Pańskim. Tego dnia ks. biskup udzielił także 2130 osobom sakramentu bierzmowania. Wydarzenie to upamiętnia kamienna tablica wmurowana w kościele, nad wejściem do zakrystii, opatrzona inskrypcją w języku łacińskim.
100 lat później, w 1888 r., w dowód wdzięczności Bogu za świątynię, parafianie mychowscy z inicjatywy ks. proboszcza Eustachego Nowakowskiego wznieśli w miejscu gdzie wznosił się pierwszy kościół mychowski, kamienny krzyż. Stoi on do dziś i ?spogląda z góry? na znajdujący się poniżej kościół św. Barbary, który po pożarze z 1921 r. został odbudowany zyskując obecną sylwetkę. Historię krzyża przypominał napis fundacyjny umieszczony na jego czołowej płaszczyźnie. Dziś jest on niestety nieczytelny.
Jedna z legend mówi, że wzgórze na którym stał niegdyś kościół było połączone z sąsiednią Górą Zamkową, na której wznosił się zamek ? siedziba potężnego rodu Rawitów Mychowskich, mostem skórzanym o długości około 200 metrów.
