Jak rósł Ostrowiec i Ostrowiec Świętokrzyski?

W 2024 roku obchodzimy nie tylko rocznicę 95-lecia funkcjonowania KSZO. W tym roku mija bowiem 100-lecie włączenia do Ostrowca Świętokrzyskiego Klimkiewiczowa i Ostrówka, 70-lecie przyłączenia do naszego miasta Częstocic i Denkowa i mniej okrągła, bo 103. rocznica przyłączenia Karolinowa.

Jeszcze podczas I wojny światowej, pod koniec 1916 roku, decyzją Generalnego Gubernatorstwa w Lublinie obszar Ostrowca został powiększony o 168 hektarów wydzielonych z gminy Częstocice. Do miasta miały być przyłączone m.in. Stawiany, Klimkiewiczów, Karolinów, Jadwigów, Bolesławów, Denkowski Staw, Łąki oraz Ostrówek. Na terenie tych osad znajdowały się nie tylko Zakłady Ostrowieckie, ale cegielnie Klepackiego i Głowackiego, czy tartak Schrödera. Okazało się jednak, że do przyłączenia tych osad do naszego miasta owszem doszło, ale dopiero osiem lat później, w 1924 roku. Dlaczego?

Powodem była interwencja ówczesnej dyrekcji Zakładów Ostrowieckich na czele z Janem Gombrowiczem u okupacyjnych władz w Lublinie. Obawiającemu się wzrostu opłat podatkowych zarządowi ZO udało się wynegocjował odroczenie o pięć lat decyzji o wcieleniu Klimkiewiczowa do miasta. Oczywiście, nie ma nic za darmo, więc zakłady musiały w 1917 roku wpłacić do miejskiej kasy 18 tysięcy koron austriackich, a przez kolejne cztery lata po 4 tysiące koron.

Po odzyskaniu niepodległości, w 1923 roku do kwestii rozszerzenia Ostrowca powróciła Rada Ministrów, która po pierwsze wyłączyła nasze miasto z granic powiatu opatowskiego, a po drugie rozszerzyła granice Ostrowca, przyłączając osiedla Bolesławów, Karolinów i Klimkiewiczów. Tę decyzję także oprotestowano za sprawą nie tylko dyrekcji Zakładów Ostrowieckich, ale i władz powiatu opatowskiego. Ostatecznie, w kwietniu 1924 roku, po rozpatrzeniu protestów, to Najwyższy Trybunał Administracyjny potwierdził ważność rozporządzenia o rozszerzeniu granic Ostrowca. Ówczesny poseł na Sejm Adam Mrozowski został więc pierwszym prezydentem Ostrowca. Miasto otrzymało status powiatu miejskiego w województwie kieleckim, które powstało wcześniej na mocy tzw. ustawy tymczasowej z 2 sierpnia 1919 roku jako jedno z utworzonych z byłych dziesięciu guberni Królestwa Polskiego.

Przyłączenie Klimkiewiczowa i innych osad było istotnym czynnikiem rozwoju Ostrowca, który stał się w pełni miastem przemysłowym, a później mógł się rozwijać dzięki planowanym inwestycjom na szlaku Centralnego Okręgu Przemysłowego. Nic dziwnego, że liczba mieszkańców z 15 tys. w 1914 roku wzrosła do około 30 tys. w 1938 roku. Młodszym czytelnikom wyjaśnijmy, że w chwili przyłączenia Klimkiewiczowa do Ostrowca stały tu już dwupiętrowe kamienice fabryczne, funkcjonował szpital fabryczny, czytelnia i księgarnia. Osada, w której prężnie działały koła Towarzystwa Oświaty Narodowej, liczyła blisko tysiąc mieszkańców.

Osada swą nazwę zawdzięcza Antoniemu Klimkiewiczowi, który współpracował z hrabią Henrykiem Łubieńskim. Na jego zlecenie w 1837 roku rozpoczął budowę huty żelaza na prawym brzegu Kamiennej w pobliżu traktu pocztowego biegnącego z Ostrowca do Opatowa, czyli współcześnie ulicy Sandomierskiej. Dziś Klimkiewiczów stanowi chroniony prawem zabytku układ urbanistyczny z zabudową domów kadry technicznej i pracowników dawnych Zakładów Ostrowieckich, parkiem fabrycznym i kościołem pw. Najświętszego Serca Jezusowego.

W 1924 roku do Ostrowca przyłączono Ostrówek, zwany w średniowieczu Ostrowem, stanowiący część obecnego osiedla Ludwików. Ta osada uchodzi za jedno z najstarszych miejsc osadniczych jeszcze z wieków sprzed naszej ery. W 2011 roku na łamach Gazety Ostrowieckiej opisywaliśmy, jak archeolodzy natrafili tu na ślady starożytnej osady, w której najstarsze znaleziska pochodziły z początków młodszej epoki kamienia (ok. 4000 lat p.n.e.). Stanowiły je pozostałości po pracowni kamieniarskiej produkującej narzędzia z krzemienia czekoladowego i obsydianu oraz cienkościenne ceramiki zdobione ornamentem kutym. O zasiedleniu osady świadczą znaleziska z X i XI wieku. Pierwsze wzmianki o wsi Ostrów pochodzą z 1369 roku, kiedy to osada należała do rodu Rawitów.

Po 1924 na terenie Ostrowca znalazły się fabryka materiałów ogniotrwałych Władysława Klepackiego i cegielnia Głowackiego, której właściciel – Tomasz Głowacki był przewodniczącym ostrowieckiej Rady Miejskiej. Nasz historyk Waldemar Brociek w swoim w przewodniku „Ostrowiec Świętokrzyski i okolice. Spacery po mieście” przenosi nas do tamtych lat pisząc: „…Dochodzimy do ul. Kilińskiego. Ulica nosiła od początku XX wieku nazwę Przejazd, od 28 I 1919 r., w stulecie śmierci, przemianowana została na ul. Jana Kilińskiego (w okresie okupacji ul. Szeroka). Teren wokół obecnej ulicy Kilińskiego stanowił od końca XIX w. osadę Bolesławów powstałą w związku z istniejąca tu cegielnią T. Głowackiego […].

Waldemar Brociek informuje nas także, że „nazwa Bolesławów pochodzi od Bolesława Kotkowskiego, potomka Ignacego, który był właścicielem Denkowa i Bodzechowa. Na początku XX w. osada obejmowała zabudowę wokół obecnej ul. Słowackiego. W 1898 roku część folwarku Staw Denkowski zakupił K.G. Schröder i J. Przepiórka, wcześniej T. Głowacki umieszczając tu cegielnię „Jadwigów”…”

Ze wspomnianego przewodnika „Ostrowiec Świętokrzyski i okolice. Spacery po mieście” czerpiemy również informacje, że rejon obecnych ulic Alei 3 Maja i Czystej (od ul. Okólnej do mostu) był na przełomie XIX i XX wieku przedmieściem Ostrowca znanym pod nazwą Karolinów. Przedmieścia stały się częścią Ostrowca w 1921 roku. Waldemar Brociek pisze, że „…nazwa pochodzi od Karola Bothe (zm. 1870 r.), syna Roberta (zm. 1865 r.) właściciela cukrowni Częstocice. Osada powstała z części gruntu folwarku Staw Denkowski nabytej w 1870 r. przez właścicieli cukrowni. W 1882 r. była tu destylarnia wódek należąca do M. Jellinka i spółki (Jellinek był udziałowcem fabryki cukru w Częstocicach). W tym czasie był tu 1 dom i 5 mieszkańców. W 1889 r. destylarnię kupił Majer Silber. W 1896 r. Julian Schröder (od 1897 r. właściciel tartaku przy ul. Głuchej [obecnie Focha]) zbudował tu budynek teatru przy Alei Ostrowieckiej (późniejsze kino „Czary”). W 1893 r. część dóbr Staw Denkowski zakupił Gotlieb Strauss inż. Zakładów Ostrowieckich. Następną część dokupił w 1898 r. – ziemia ta została potem zapisana w testamencie Chrześcijańskiemu Towarzystwu Dobroczynności z przeznaczeniem na schronisko dla dzieci (sąsiadowała z plebanią, posesją Spigla i Karola Hermana). W 1900 r. powstało w Karolinowie Ostrowieckie Towarzystwo Spożywcze a rok później Ostrowieckie Towarzystwo Śpiewacze „Lutnia”. W 1907 r. było tu 20 domów i 223 mieszkańców. W 1911 r. spółka Roman Darowski i Jan Miller rozpoczęła w sali teatru seanse filmowe. W 1910 r. powstało Towarzystwo Wzajemnych Kredytów zaś J. Pfeffer otworzył Dom Bankowy. W 1914 r. mieściła się tu restauracja i mały hotelik Manowskiego…”

No i przeskakujemy do 1954 roku. Wtedy to doszło do kolejnej zmiany granic Ostrowca, od 1937 roku już Świętokrzyskiego. Do naszego miasta przyłączono bowiem Denków i Częstocice. Dowiadujemy się tego po lekturze Dziennika Urzędowego Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z 31 grudnia 1954 roku. Uchwałą Nr 12/54 WRN w Kielcach z dnia 29 września 1954 roku dokonano bowiem zmiany granic niektórych miast w województwie kieleckim. I tak, zachowując ówczesną nomenklaturę, z gminy Bodzechów wyłączono i przyłączono do Ostrowca Świętokrzyskiego takie gromady, jak Denków, Zygmuntówka, Koszary Denkowskie, Kąty Denkowskie. Z kolei z gminy Częstocice wyłączono i włączono do Ostrowca Świętokrzyskiego gromady Częstocice, Dudy, Ostrowiec Poduchowny (Kolonia Robotnicza). Częstocice, Koszary, Gutwin i Denków z bogatą historią i zabytkami są dzisiaj osiedlami naszego miasta i zasługują na szerszą uwagę naszych czytelników, do której chcemy ich namówić kolejnymi publikacjami.