Jarosław Edward Gryz – poeta, rzeźbiarz, emigrant zarobkowy

Jarosław Edward Gryz to poeta i rzeźbiarz, ale także, a może przede wszystkim, chcąc zarobić na życie – „wzorowy” pracownik epoki kapitalistycznej.

-Jako człowiek, sam boleśnie doświadczony przez bezrobocie, głęboko przeżywając nieszczęścia innych, współczesnych mi ludzi, podobnie jak ja dotkniętych przemianami własnościowymi w kraju, z pasją, w ostrej, dynamicznej i wrażliwej poezji, przelewałem swą duszę na papier, a także w drewno – w formie nietuzinkowych rzeźb mówi.

Jarosław Edward Gryz przede wszystkim uważa siebie za poetę. Jako autor dynamicznej poezji debiutował w Warszawie w 1990 roku wierszem „Pokolenie” w miesięczniku „Własnym Głosem”. Jak mówi,  dla niego było to ogromnym wyróżnieniem, bo piszących są tysiące, a poeta jest jeden.

Lata szkolne

Jarosław Edward Gryz urodził się w Ostrowcu Świętokrzyskim w 1966 roku. Ukończył Szkołę Podstawową Nr 6, a potem Technikum Hutniczo –Mechaniczne w Ostrowcu Świętokrzyskim. Studiował biznes międzynarodowy w Wyższej Szkole Biznesu i Przedsiębiorczości oraz zarządzanie firmą na Politechnice Radomskiej w Radomiu. Legitymuje się dyplomem magistra ekonomii.

-Szkoła podstawowa nauczyła mnie myśleć, zaszczepiła we mnie miłość do polskości – państwa i języka polskiego –mówi. W technikum zdobyłem zawód - mam dyplom technika przeróbki plastycznej. Pracowałem na Nowym Zakładzie, a potem w wielu różnych zakładach pracy tak w Polsce, jak i za granicą. Mierzwi mnie nowobogactwo, które nagle zawitało do Polski – najlepiej czuję się w miejscach, gdzie pokrzywy są wyższe niż płoty.

Jarosław Edward Gryz należy do Związku Literatów Polskich. Jest współzałożycielem wraz z Jerzym Stokłosą, Robertem Lipskim, Joanną Chruszczyńską oraz Andrzejem Nowakiem, Klubu Literackiego „Aspekt” w Ostrowcu Świętokrzyskim.

-Moje wiersze publikowane były m.in. w Radostowej, Słowie Ludu, Gazecie Ostrowieckiej czy w kieleckim miesięczniku społeczno –kulturalnym Ikar oraz w licznych biuletynach oraz almanachach –mówi. Swoją poezję prezentowałem w czasie licznych wieczorków poetyckich, w tym w środowisku kieleckim, a także w szkołach średnich oraz podczas spotkań w MCK w Ostrowcu Świętokrzyskim.

Od swego debiutu w 1990 roku opublikował kilka tomików poezji: „Odcienie człowieka”, „Drzewa polskie”, „Mój świat”, „Trzynaście róż”, czy ostatnio „Niewolnik Europy”.

-Moje szuflady pęcznieją od dorobku literackiego -mówi. Pięć nowych książek mam gotowych do druku. Mają się ukazać: „Kolekcjoner rzęs”, „Ginące zawody”, „Rękopisy”, „Trawy polskie”, „Zioła”. Ostatni tomik pt. „Słoneczniki w ogniu” zrodził się w Holandii.

W 2002 roku został przyjęty w poczet Związku Literatów Polskich. Jego poezja jest tłumaczona na język angielski pod patronatem UNESCO oraz Ministra Kultury. Jego wiersze podobają się krytykom. Niestety, nie jest to działalność dochodowa. Jak mówi - żyć z poezji się nie da. Żeby uprawiać poezję trzeba być człowiekiem niezależnym finansowo.

Jarosław Edward Gryz został laureatem konkursu o Laur Tarnowskiej Starówki.

Brutalny kapitalizm

Jarosław Edward Gryz zetknął się osobiście z brutalnym kapitalizmem. Boleśnie przeżył upadek Huty oraz wielu zakładów pracy w Polsce. Widział łzy i rozpacz ludzi, którzy nie potrafili stawić czoła nieszczęściom, jakie na nich spadły z powodu utraty pracy i chorób. Widział też po drugiej stronie nielicznych nowobogackich, nie znających umiaru w dążeniu do posiadania coraz większej ilości dóbr.

-Swoje wiesze zacząłem pisać już w szkole średniej, jednak debiutowałem jako poeta dopiero w 1990 roku –mówi. Uważam, że poezji nie można się nauczyć, poezję trzeba czuć i mieć w sobie.

Przeczytał chyba wszystkie książki o poetach polskich, ale również amerykańskich, rosyjskich, żydowskich, greckich. Czytał Wisławę Szymborską wtedy, gdy nikt nie uważał jej za potencjalną noblistkę. Poznał twórczość Witolda Gombrowicza, Tadeusza Różewicza i Stanisława Grochowiaka. Poznał też polską poezję współczesną – od Leopolda Staffa po Rafała Wojaczka.

Ostrowiecki poeta stwierdza ze smutkiem, że obecnie młodzi ludzie nie czytają poezji, lecz chyba tylko oglądają obrazki w swoich komórkach. Co chwilę w rozmowie podkreśla, że pisaniem i wydawaniem poezji nie zarobi się na chleb. A jeśli to tak dalej pójdzie, to dojdzie do wytrzebienia polskiej kultury wśród nas.

-Wielcy poeci byli ludźmi szczególnymi, jakby pomazańcami Bożymi, mającymi dar i wizje przyszłości. Dlatego udręczony naród ich słuchał. Norwid, Mickiewicz, Słowacki, a potem Baczyński – oni wszyscy wyprzedzali swoje czasy -mówi.

Jarosław Edward Gryz potrafi zachwycać się pięknem poezji wielkich poetów, ale też patrzeć chłodno na ich warsztat, użyte środki artystyczne. Pomaga to doskonalić własny warsztat poetycki, tworzyć nowe, porywające dzieła.

Wywiesili listy zwolnionych

Jarosław Edward Gryz pisze w swoich wierszach o bezrobociu, korupcji, sitwach, brutalnej transformacji socjalizmu na kapitalizm, bezrobociu, ale także o zieleni i uczuciach.

W tomiku pt „Trzynaście róż” opisał patologię panującą także na prowincji.

-„Kieszenie mają pełne łapówek i wizytówek, ale jeśli nie poczują bata, to nie zrobią niczego dobrego dla przyszłych pokoleń” - mówi. Takie miasta jak moje nie były wolne od sitw i klik, tak w skali mikro, jak i makro. Podobnie jest i w innych krajach, o czym przekonałem się pracując w rozmaitych firmach w Europie.

W swoich wierszach napisał o upadających zakładach pracy. O wyprzedaży narodowego majątku za bezcen. O wystawianych publicznie listach osób zwolnionych, podobnie jak w czasie wojny listach osób straconych. O uczciwych Polakach zmuszonych do grzebania w koszach z odpadami. O ludziach zbierających puszki i butelki po napojach. O zwolnionych pracownikach zmuszonych do „zbiorowej prostytucji”. Niektóre jego wiersze powstały z cytatów zaczerpniętych z gazet lub plakatów.

-Ja też musiałem wyjechać z mojego kraju, bo nie było tu dla mnie pracy –mówi. Polski biznes okazał się zbyt słaby albo zbyt drapieżny, aby ludzie pracy najemnej mogli godnie żyć. Gdyby nie minimalna płaca, to pewnie byśmy pracowali za „dziękuję”.

W 2001 roku Jarosław Edward Gryz napisał:

„Już wywiesili listy zwolnień, smar znieruchomiał na naszych ubraniach, próchnieją ludzie stojąc przed litym biało –czarnym grobem, lodowata mgła użelatynia krew, skamieniały oczy i usta przed listą, nekrologiem wyroku, szukamy swoich nazwisk. Jeszcze niedawno nie byliśmy samotni, mogliśmy przytulić się do maszyn. Do marzeń o chlebie. Do złotówek, co z trudem wiązały koniec z końcem. Opuścili nas związkowcy, ich obecność nie jest znana nikomu. Jak anonimowi zdrajcy, udający świętych. Zakurzone witraże dawnej legendy. Twarze wyblakłe i blade. Mięśnie trzaskają na twarzy jak żyły w maszynce do mięsa. Oto łykanie suchych łez. Oto zendrowate powietrze jak cyjanek w komorze gazowej. Oto polskie getto kapitalizmu, najnowsza historia Polski. Zagłada przedsiębiorstw i ludzi. Oto zostaliśmy skazani na wieczną włóczęgę, w bezpracę. Po drugiej stronie muru uśmiechnięte koszule w krawatach. Liczą zyski z martwych sumień narodu. Stoimy oniemiali jutrem, z bezruchem marmurowych posągów, gdy komary pija naszą krew. Jak długo jeszcze rzeczniku praw ludzi umarłych?”

Wraz z upływem lat zmieniała się Polska, ale i świat. Zmieniali się ludzie. Przyszło kolejne pokolenie. Przyszedł też czas na poezję niejako z dystansu, a więc z zagranicy.

W 2005 roku z dystansu, czyli z Londynu, jako pracownik na emigracji napisał:

„Ściśnięte szczęście w walizce, w kłębku niewygody śpiąca postać. Dumne i opuszczone głowy, niewygłaskane jak pacierz, podeptane obczyzną. W bełkocie gdaczących języków próbuję odnaleźć sens milczenia. W wielkiej poczekalni świata siedzi na walizce polskość, tuż obok Londyn”.

„Nie chcę zdechnąć”

Jarosław Edward Gryz stale podkreśla, że musi zarabiać na chleb, nie ma więc zbyt dużo czasu na tworzenie poezji. Jest poetą, a poeci w Polsce nie mają żadnego, rządowego czy samorządowego, stypendium. Jeśli chcą żyć i tworzyć, to muszą pracować w firmach polskich lub zagranicznych.

-Nie chcę zdechnąć z głodu tylko po to, by wszyscy sobie o mnie przypomnieli i uznali za wartościowego twórcę –mówi. Walczę więc o swoje i cieszę się, że starcza mi na to sił. A pieniądze przydają się poecie na każdym kroku, bo jak kiedyś wysłałem do Warszawy stos swojej poezji, to więcej wydałem na opłaty pocztowe, niż otrzymałem gaży.

Prawda jest brutalna. Poezja nie daje zarobku, a ten kto chce publikować tomiki swojej poezji, musi to robić za własne pieniądze. Nawet plakaty reklamujące poezję czy spotkania poetyckie musiał drukować za własne pieniądze.

Namówiony przeze mnie, by spróbował oszacować swe dotychczasowe dochody z poezji, odpowiedział ironicznie, że na razie zarobił około 20 złotych.

Osobiste przeżycia

Jarosław Edward Gryz musiał wiele rzeczy przeżyć osobiście, aby to, co napisał, było prawdziwe i miało głęboki sens.

-Nie zamieniłbym się na los z kimś, kto nigdy nie był bez pracy, choć miałem bardzo ciężko, bo nie dostałem żadnej pomocy, gdy padałem. Jednak podniosłem się z kolan i ciągle jestem życiowym optymistą. Kocham ludzi, wierzę w mądrość Polaków.

Poeta uważa, że wiele rzeczy musimy przejść na swojej skórze, po to, abyśmy byli w stanie nabrać dystansu.

-A gdy już nachapiemy się bogactwem, to przyjdzie też czas na ludzkie uczucia. Czas, aby pochylić się nad grobem matki i uznać, że istnieje coś więcej oprócz złota i grubej waluty. Że istnieje złoto świec, pamięć, historia, zaduma nad sensem istnienia -dodaje

Poeta przekonuje, że nie liczy się tylko to, co na głowie, ale przede wszystkim to, co w głowie człowieka. Warto byśmy to sobie wszyscy uświadomili, dla naszego wspólnego dobra.

Rzeźba – druga strony tej samej duszy

Od około trzydziestu lat Jarosław Edward Gryz tworzy też rzeźby.

-Tematyka moich rzeźb jest niesamowita – poczynając od rzeźby regionalnej, a na sztuce nowoczesnej, przetworzonej kończąc. Pracuję głównie w drewnie, choć pracowałem też w porcelanie. Odpowiednie kawałki drewna wynajduję w różnych miejscach. Tworzę w lipie, orzechu włoskim czy wiązie -mówi.

Jarosław Edward Gryz to artysta rzeźbiarz - samouk. Pierwszą swoją rzeźbę, babcię w chusteczce, z koralami stworzył w znalezionym przypadkiem kawałku wiśni.

Rzeźbiarski dorobek Jarosława Edwarda Gryza jest imponujący. W sumie to około pół tysiąca prac wykonanych z drewna, piaskowca, gliny i porcelany.

-Pandemia oraz brak mecenatu państwowego lub samorządowego, to dwa nieszczęścia, które – jego zdaniem - poważnie utrudniają artystom prezentowanie gotowych dzieł. Poza tym współcześni artyści nie mają gdzie zaprezentować swojej twórczości. Nawet jeśli ich dzieła są znaczące pod względem artystycznym , to nikt lub prawie nikt o tym się nie dowie, bo niby jak.

Jarosław Edward Gryz jako rzeźbiarz porównuje się do słynnego krynickiego Nikifora – artysty samouka. Oznacza to, że chce być twórcą niepowtarzalnym, wolnym od wyuczonych lub zasłyszanych lub modnych kierunków sztuki. Każe traktować siebie jako intelektualistę i indywidualistę, który jest niepowtarzalny w swej twórczości.

-Ludzie po rzeźbie, po studiach, doceniają moją sztukę –mówi. Takim artystą, który mnie doceniał, był Kazimierz Bąk oraz Gustaw Hadyna i Tadeusz Kurek. Ci znani artyści doceniali moją rzeźbę i nawet pomagali mi w organizowaniu wystaw.

Jarosław Edward Gryz chce być zauważony. Chce, aby jego prace były pokazywane jak najszerszej publiczności. Żałuje, że nie ma zbyt wielu miejsc, w których rodzące się talenty mogłyby się objawiać potencjalnym odbiorcom. Nie tylko, czy nie przede wszystkim w Warszawie, ale także i przede wszystkim, na prowincji.

-Ubolewam, że sztuka jest wyrzucana ze szkół. Ma to bowiem negatywny wpływ zwłaszcza na ludzi młodych – na tych, którzy sami staną się twórcami i na tych, którzy chcą obcować ze sztuką -mówi.