Zbigniew Pękala – zawsze blisko małej ojczyzny

Zbigniew Pękala, z wykształcenia historyk, urbanista, od zawsze bliski swojej małej ojczyzny. To znany regionalista, krajoznawca, przewodnik turystyczny i górski beskidzki, członek honorowy Polskiego Towarzystwa Turystyczno -Krajoznawczego, przewodniczący Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrowieckiej.

Zbigniew Pękala urodził się w 1946 r. w kamienicy przy ostrowieckim Rynku. Ukończył Szkołę Podstawową Nr 8 w Częstocicach. Jest absolwentem Technikum Hutniczo –Mechanicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim z zawodem technika hutnika. W 2000 r. ukończył zaocznie historię na obecnym Uniwersytecie Jana Kochanowskiego w Kielcach, co daje mu status nauczyciela historii. W 2001 r. na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej ukończył z wyróżnieniem studia podyplomowe w zakresie Urbanistyki i Gospodarki Przestrzennej. Za pracę dyplomową pt. „Genezy krajobrazu kulturowego miasta Ostrowca Świętokrzyskiego” kończącą studia, został nagrodzony przez Prezydenta Miasta.

W ostrowieckiej hucie

W 1968 roku Zbigniew Pękala rozpoczął pracę w ostrowieckiej hucie, z którą zawodowo związany był przez 20 lat. Początkowo na Walcowni Małej, gdzie zaliczył staż. Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej wrócił do huty, podejmując pracę w Wydziale Kontroli Jakości. Pracował jako odbiorca oraz po awansie w kadrze technicznej - jako mistrz. Dokonywał odbiorów maszyn i urządzeń hutniczych oraz konstrukcji spawanych na wydziałach: Budowy Maszyn Hutniczych i Konstrukcyjnym. Większość wyrobów i konstrukcji spawanych odbierał dla budującego się wówczas Nowego Zakładu.

-Była to świetna szkoła wiedzy technicznej – mówi Zbigniew Pękala. Wówczas poznałem dogłębnie funkcje rysunku technicznego, procesy budowy urządzeń hutniczych oraz technologię wykonywania konstrukcji spawanych i procesów spawalniczych. Doskonale pamiętam układy przestrzenne konstrukcji hal wydziałów: stalowni, prasowni, obróbki mechanicznej, obróbki termicznej i wielu innych, których elementy odbierałem, potwierdzając ich techniczną jakość, a które w całości utworzyły strukturę Nowego Zakładu. Zdobyta wówczas wiedza techniczna okazało się dla mnie niezwykle przydatna, także w późniejszym moim życiu zawodowym.

Pasja wędrowania i poznawania

Zbigniew Pękala mówi, że jego pasja ma korzenie w dziecięcych wędrówkach. Z rodzicami spacerował po okolicznych lasach.

-Mój ojciec często zabierał mnie na piesze wędrówki po okolicznych wzgórzach, szczególnie gdy mieszkaliśmy w Cukrowni -mówi. Razem zwiedzaliśmy różne ciekawe miejsca w myśl zasady, co też tam ciekawego jest za linią horyzontu?

Potem jako uczeń technikum rozwijał pasję poznawania przeszłości oraz walorów przyrodniczych i kulturowych regionu, w tym gór Świętokrzyskich. Liczne po nich wędrówki i przeżycia związane z odkrywaniem piękna ich przyrody i historii pozostają w jego pamięci niezatarte.

-Nie obcy był mi AUTO -STOP -dodaje. Wędrowanie, szczególnie piesze nizinne i górskie. Rower, który kupili mi rodzice dawał mi nowe możliwości. Byłem uczestnikiem rajdów, złazów, wycieczek. Wiele z nich organizowaliśmy z kolegami z Cukrowni i Częstocic.

Zainteresowania regionem łączył z funkcją drużynowego w Związku Harcerstwa Polskiego, prowadząc drużyny harcerskie w szkołach na Gutwinie i Koszarach. Rodziła się w nim potrzeba poznawania krajoznawczego nie tylko dla siebie, ale też dzielenia się z innymi pięknem przyrody i dziedzictwem przeszłości.

W 1971 r. Zbigniew Pękala, po kursie zorganizowanym przez ostrowiecki oddział PTTK, zdobył uprawnienia przewodnika turystycznego świętokrzyskiego i jednocześnie pilota wycieczek krajowych. W tym czasie organizował i aktywizował środowisko różnymi formami krajoznawstwa i turystyki. W 1976 r. wszedł w skład zarządu ostrowieckiego oddziału PTTK. A gdy zawiązał się Oddział PTTK przy ostrowieckiej Hucie, wszedł w jego struktury. Był członkiem zarządu. A w latach 1979 -1992 był jego prezesem.

Hutnicy na turystycznych szlakach.

Lata 70. XX wieku to czas wprowadzania do zakładów pracy różnych form socjalnych dla ich pracowników i członków ich rodzin. Tworzono Działy Socjalne. Taki też powstał w ostrowieckiej hucie. Jako doświadczony w dziedzinie organizacji turystyki i krajoznawstwa przeszedł z Działu Kontroli Jakości do Działu Socjalnego. Został specjalistą ds. turystyki z zadaniem organizowania dla załogi huty wypoczynku właśnie poprzez turystykę. Pracę zawodową łączył z funkcją społecznego działania w hutniczym PTTK, oferując pracownikom huty i członkom ich rodzin szeroką gamę wypoczynku poprzez różne formy turystyki i krajoznawstwa.

-Był to dla mnie – mówi Zbigniew Pękala - aktywny i pożyteczny czas propagowania wśród pracowników huty i członków ich rodzin wielu form turystyki przenikającej się z krajoznawstwem. W tym czasie zaproponowałem jako ofertę działu socjalnego dla pracowników huty nową formę wypoczynku, tj. organizację wycieczek krajoznawczych. Inicjatywa została przyjęta, toteż opracowywałem program wycieczek autokarowych 1-, 2- i 3-dniowych. Corocznie pracownicy poszczególnych wydziałów huty wyjeżdżali w Góry Świętokrzyskie, na Ponidzie, szlakiem miast nadwiślańskich, na Roztocze, Jurę Krakowsko -Częstochowską, do Warszawy, Łodzi, Krakowa, Rzeszowa, Lublina w góry: Sudety, Tatry, wszystkie partie Beskidów w tym Bieszczady. Były też wyjazdy na Mazury, do Trójmiasta, Wielkopolski. Hutnik dopłacał niewielką kwotę, a resztę kosztów pokrywana była z funduszu socjalnego.

Turystyka i krajoznawstwo w hutniczym środowisku

Propagowało je hutnicze PTTK, którego prezesem był Zbigniew Pękala. Rok rocznie przygotowywało ofertę aktywnych form wypoczynku poprzez turystykę kwalifikowaną. Pracowały oddziałowe komisje: turystyki pieszej nizinnej i górskiej, kajakowej, krajoznawczej, motorowej, fotografii krajoznawczej. Oddział współdziałał z młodzieżową organizacją huty, jej agendą Komisją Wypoczynku. W siedzibie własnej gromadzone były zbiory w bibliotece krajoznawczej oraz archiwum zdjęć.

-Bogatą ofertę form wypoczynku dla pracowników huty i członków ich rodzin, organizowała, należy to podkreślić – społecznie, Kadra PTTK –mówi Zbigniew Pękala. Hutnicy wraz z rodzinami wędrowali szlakami Beskidów, Pienin, Tatr, Sudetów, Roztocza, Jury Krakowsko-Częstochowskiej i oczywiście po Górach Świętokrzyskich. Uczestniczyli w obozach wędrownych, rajdach, złazach, spływali kajakami polskimi i europejskimi rzekami, uczestniczyli w sesjach krajoznawczych.

Zbigniew Pękala twierdzi, że turystyka i krajoznawstwo to dwa funkcjonalne, zazębiające się i przenikające obszary kulturowe. Krajoznawstwo, za sprawą rozpoznawania dziedzictwa kulturowego, historii, walorów przyrody i krajobrazu ma zasadniczy wpływ na naszą tożsamości. Idąc tym kierunkiem, przyjmując wzory Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, wzory które na naszym terenie szczególnie w okresie międzywojennym propagował związany z zakładami ostrowieckimi i ostrowieckim oddziałem PTK Mieczysław Radwan, realizowano w różnych obszarach program krajoznawczy.

Ważnym wydarzeniem w życiu oddziału i środowiska hutniczego PTTK było zorganizowanie w 1983 r. sesji naukowej poświęconej życiu i działalności Mieczysława Radwana i w jej efekcie przyjęcie przez oddział Jego imienia. Od tego momentu organizowaliśmy coraz bogatszy program krajoznawczy.

W strukturach PTTK

Pracę na rzecz i w strukturach PTTK Zbigniew Pękala wykonywał nie tylko w środowisku miasta Ostrowca Świętokrzyskiego. Ślady jego aktywności można znaleźć w kole ostrowieckich przewodników PTTK, w strukturach zarządu wojewódzkiego PTTK w Kielcach w latach 1981 –1990; w świętokrzyskiej radzie programowej PTTK w Kielcach w latach 1991 -1994, jako członka kapituły odznaczeń zarządu wojewódzkiego PTTK w Kielcach, komisji kół i oddziałów zakładowych Zarządu Głównego PTTK w latach 1990 –1997 oraz komisji krajoznawczej Zarządu Głównego PTTK w latach 1993 –2002.

Zbigniew Pękala, w historii miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, jest drugim po Stanisławie Jeżewskim członkiem Honorowym PTTK. Godność tę nadał mu w 2013 r. Walny Zjazd PTTK w Warszawie.

Wierny swej pasji

Historią miasta, jego dziedzictwem, interesował się od zawsze. Poznawał jego przeszłość nie tylko ze źródeł pisanych, ale także poprzez badanie krajobrazu kulturowego, docierając do źródeł historii poprzez czytanie krajobrazu kulturowego. Posiada wiedzę o przestrzennych uwarunkowaniach przeszłości nie tylko miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, dorzecza Kamiennej, regiony Świętokrzyskiego, ale też wielu miejsc z terenu Polski oraz Kresów Rzeczpospolitej.

Szczególnym osiągnięciem Zbigniewa Pękali było propagowanie i upowszechnienie znaczenia dziedzictwa kulturowego w edukacji szkolnej. Wraz ze środowiskiem krajoznawców i nauczycieli w latach 1995 -2008 wdrożył w lokalnym procesie edukacyjnym program „Dziedzictwo kulturowe w regionie”, który prowadzony był w ostrowieckich placówkach wychowawczo -oświatowych. Inicjował i współprzygotował programy edukacji regionalnej dla dzieci poziomu wychowawczo-edukacyjnego dla dzieci w przedszkolach oraz szkół podstawowych. Szkolił, w oparciu o własne programy, kadry realizujące edukację – dziedzictwo kulturowe w regionie.

Za jego sprawą przeprowadzono też wiele innych programów edukacyjnych dla nauczycieli i młodzieży szkolnej.

Kierownik WKFSiT

Pracę w ostrowieckiej hucie zakończył na stanowisku kierownika ośrodka wczasowego huty w Brodach Iłżeckich. W 1987 r. rozpoczął pracę w Urzędzie Miasta Ostrowca Świętokrzyskiego. Powołany został do służby samorządowej na stanowisko kierownika Wydziału Kultury Fizycznej Sportu i Turystyki.

W zakresie obowiązków miał inspirowanie rozwoju kultury fizycznej, sportu oraz turystyki. Współpracował z oddziałami PTTK miejskim i hutniczym, Towarzystwem Krzewienia Kultury Fizycznej, Klubem Szachistów „Hetman” oraz wieloma stowarzyszeniami i środowiskami zajmującymi się organizacją i propagowaniem sportu, kultury fizycznej i turystyki. Jednocześnie, z racji pełnionej funkcji, sprawował nadzór nad Miejskim Ośrodkiem Sportu i Rekreacji „Rawszczyzna”.

Zapewne niewiele osób wie, że Zbigniew Pękala przyczynił się do założenia klubu sportowego siatkówki kobiet. Po latach, to z tego klubu wyłoniła się drużyna grająca w Polskiej Ekstraklasie Siatkówki Kobiet. Chcąc pozyskać pieniądze z województwa na tę dyscyplinę należało założyć klub sportowy. Poczynił więc starania i przygotował wszelkie niezbędne dokumenty do zarejestrowania klubu.

-Dobrze pamiętam - mówi - współdziałanie z osobami propagującymi rekreacyjną formę rozgrywek w piłkę nożną.

Jest współtwórcą odbywającego się do dziś Turnieju Piłki Nożnej „Ogrody”. Pierwszy regulamin tego turnieju wyszedł spod mojej ręki.

Zmiany w urzędzie

W wolnej Polsce w Urzędzie Miasta nastąpiła głęboka reorganizacja. W efekcie zmian władze miasta postawiły na ochroną dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego miasta Ostrowca Świętokrzyskiego jednocześnie wprowadzając obszar tych zagadnień do programu jego rozwoju.

W latach 1992 –1999, będąc pracownikiem Wydziału Ochrony i Kształtowania Środowiska na stanowisku ds. ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego, współpracował z Pracownią Krajobrazu Kulturowego. Wówczas z jego udziałem powstały opracowania Strefy ochrony konserwatorskiej z wyakcentowaniem walorów przyrodniczych doliny rzeki Kamiennej i strugi Denkowskiej oraz walorów i znaczenia dziedzictwa historycznego najstarszej struktury miasta: Starego Miasta Ostrowca, Starego Miasta Denkowa, osady fabrycznej Klimkiewiczów, Kuźni, Częstocic i osady fabrycznej Cukrownia. Zainicjował i współtworzył opracowania: oś kulturowa Wielopolskich i założenia programowo –przestrzenne staromiejskiej osi kulturowej, obszary chronionego krajobrazu Ostrowca Świętokrzyskiego.

Opracowania te zostały wprowadzone do wówczas aktualizowanego Planu Miejscowego Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Ostrowca Świętokrzyskiego. Dodatkowo do Planu wprowadzone zostały też zinwentaryzowane przez Zbigniewa Pękalę zabytki miasta. W Planie dużą rangę nadano terenom zielonym miasta, a szczególnie łąkom Denkowskim i strudze Denkowskiej. Dokument ten został przyjęty przez Radę Miasta.

Współdziałając z Pracownią Krajobrazu Kulturowego w Kielcach i jego kierownikiem dr. arch. inż. Henrykiem Stawickim, Zbigniew Pękala współtworzył Studium programowo –przestrzenne rejonu wielkiego pieca w Starachowicach oraz Koncepcję instytucjonalnej ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego Dorzecza Kamiennej, której założenia wprowadzone zostały do Planu zagospodarowania przestrzennego Województwa Świętokrzyskiego. Miał swój udział w powstawaniu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Bodzechów.

Zachowanie pamięci narodowej

Zbigniew Pękala zajmował się także ochroną miejsc pamięci narodowej, w tym związanych z wydarzeniami Powstania Styczniowego 1863 -1864 oraz z okresem wojny 1939 -1945. Rozpoznawał i badał wydarzenia, wskazał do upamiętnienia miejsca ich lokalizacji. Przeprowadził pełną procedurę projektową i organizacyjną powstania obiektów – pomników, tablic, a także organizował uroczystości z ich odsłonięciem.

Obecnie w krajobrazie kulturowym miasta i w jego sąsiedztwie spotykamy liczne pomniki i tablice świadczące o ważnych zdarzeniach w dziejach naszego narodu, które powstały z inspiracji i przy zaangażowaniu Zbigniewa  Pękali.

W okresie 24-letniej pracy urzędniczej zaznaczył swoją aktywność w wydziałach: Kultury Fizycznej, Sportu i Turystyki; Ochrony i Kształtowania Środowiska; Budownictwa, Urbanistyki i Architektury; Gospodarki Komunalnej i Ochrony Środowiska; Edukacji i Spraw Społecznych oraz Planowania Przestrzennego i Ochrony Środowiska.

Przewodniczący TPZO

Zainteresowania lokalnym dziedzictwem i problematyką procesów kulturotwórczych miasta i regionu Zbigniew Pękala rozwijał jako członek od 1983 r. Towarzystwa Miłośników Ostrowca / Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Ostrowieckiej. Początkowo w składzie zarządu Towarzystwa, a od 1993 r. do chwili obecnej jako jego prezes/przewodniczący.

To długi okres życia Towarzystwa, które zawiązało się w 1966 r. A więc ma ono dziś prawie 55 lat. I jest mocno zasłużone dla miasta i regionu.

Kresy

Początki Ostrowca mają związek z historią rodów szlacheckich, które przez stulecia były jego właścicielami. Wśród nich jest ród Ostrogskich, z którego wywodzi się książę Janusz Ostrogski, jeden z pierwszych właścicieli miasta Ostrowca. Korzeni tego rodu należy szukać na Kresach na Wołyniu w dzisiejszej Ukrainie. Kierunek ten rozwinął Zbigniew Pękala. Nastąpiło to 2005 r. w efekcie kontaktów z działającymi na Ukrainie towarzystwami kultury polskiej w tym Towarzystwem Kultury Polskiej Ziemi Ostrogskiej, Stowarzyszeniem Kultury Polskiej na Wołyniu im. Ewy Felińskiej, Towarzystwem Kultury Polskiej w Dubnie. Także poprzez kontakt z władzami miasta Ostroga – historycznego gniazda książąt Ostrogskich oraz z Uniwersytetem Narodowym Ukrainy – Akademią Ostrogskich. Kontakty te dały asumpt do dokładniejszego poznania przeszłości Ostrowca. Nawiązane kontakty wciąż procentują

O godność Denkowa

Po upadku Powstania Styczniowego w ramach represji popowstaniowych wiele miast w ówczesnym Królestwie Polskim utraciło prawa miejskie. W grupie tych miast znalazł się też Denków.

-Uważam, że nie wolno nam przykładać ręki do ukazu carskiego i przez milczenie potwierdzać ten fakt –mówi Zbigniew Pękala. Jesteśmy winni pamięć o historii miasta Denkowa i zadbać o jego godność o godność jego mieszkańców i nadać mu godna rangę w strukturze miasta Ostrowca Świętokrzyskiego.

Pracując w Urzędzie Miasta, Zbigniew Pękala interesował się planami i programami dotyczącymi rewitalizacji tej historycznej dzielnicy Ostrowca Świętokrzyskiego. Zabiegał i czyni nadal o podniesienie jej walorów.

Odkryciem Zbigniewa Pękali jest struga Denkowska. To on opracował Park Krajobrazowy strugi Denkowskiej.

-Ta mała i zapomniana, wypływająca z rejonu Kolonii Robotniczej, rzeczka okala bowiem dwa miasta – Ostrowiec i Denków -mówi. To symboliczny znak jedności tych dwóch organizmów miejskich, które historia potraktowała w różny sposób.

Autor

Zbigniew Pękala jest autorem artykułów naukowych i popularnonaukowych oraz opracowań merytorycznych: historycznych, z dziedziny urbanistyki, z zakresu popularyzacji, zachowania i ochrony dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Wygłaszał je na konferencjach, sesjach, sympozjach, szkoleniach kadr krajoznawczych, przewodników turystycznych, jako forma edukacji przedszkolnej i szkolnej, z okazji różnych spotkań i uroczystości. Liczne z nich zostały opublikowane w różnych wydawnictwach specjalistycznych, popularnych na łamach czasopism lokalnej i regionalnej i ogólnopolskiej prasy. Przygotowywał też materiały krajoznawcze do lokalnych i regionalnych informatorów turystycznych i krajoznawczych. Pierwszy w historii miasta plan turystyczny Ostrowca Świętokrzyskiego jest jego zasługą. Pierwsze jego wydanie ukazało się w 1990 r. Autor graficznej formy herbu miasta Ostrowca Świętokrzyskiego, zatwierdzonego uchwałą Rady Miejskiej w 1987 r.

Zbigniew Pękala jest autorem książki pt. Cmentarze Ostrowieckie, wydanej przez Stowarzyszenie Ochrony Dziedzictwa Narodowego w Kielcach w 2013 r.

Wyróżniony został m.in. Odznaką Zasłużony Działacz Turystyki, Odznaką Honorową za Zasługi dla Turystyki, Odznaką Honorową za Zasługi dla Oświaty, Złotą Odznaką za Opiekę nad Zabytkami, Odznakami Zasłużony Działacz Kultury oraz Zasłużony dla Kultury Polski.

Aktywny emeryt

Od 2012 r. Zbigniew Pękala jest emerytem, ale nie spędza czasu jedynie w fotelu przed telewizorem.

W minionym roku w 400. rocznicę śmierci Janusza księcia Ostrogskiego Zbigniew Pękala w różnej formie propagował związki księcia z miastem Ostrowcem i Denkowem oraz regionem. Pod koniec 2020 roku zaś na Świętym Krzyżu za sprawą jego aktywności przy współdziałaniu z Towarzystwem Przyjaciół Miasta Nowa Słupia i jego władz oraz Dyrektora Świętokrzyskiego Parku Narodowego została ukończona odbudowa kopca pamięci księcia Jerzego Adama Czartoryskiego, upamiętniającego manifestacje patriotyczno –religijne przeciwko rosyjskiemu zaborcy, postawionego w 1861 r., a zniszczonego przez władze carskie po powstaniu styczniowym. Odsłonięcie odbudowanego kopna nastąpi 14 września br.

Aktywność intelektualna, fizyczna, organizacyjna, tworzenie nowych wartości kulturowych, propagowanie historii i dziedzictwa kulturowego oraz ochrony przyrody i zabytków, to cechy wyróżniające tego nietuzinkowego człowieka. I oby tak pozostało, jak najdłużej.